Dosya 22

...VE ÖFKE KABINA SIĞMIYOR Yönetim Kurulu gece saat 03.00’a kadar Genel Başkan Şemsi Denizer’in odasında kalarak gelişmeleri değerlendirir. Akşamdan başlayan söylentiler saatler ilerledikçe kesinleşir, otobüs firmalarıyla Ankara’ya gitmek için görüşmeler yapılır. Otobüs firmalarıyla yapılan ilk görüşmede olumlu yanıt alınır. Dönemin Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Karayalçın, Zonguldak’a 400 otobüs göndereceğini söyler. Ancak devlet olayın ciddiyetini kavramış olacak ki, otobüs firmalarını sert bir şekilde uyarır. Umut ise Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Karayalçın’ın göndereceği 400 otobüstedir. İlerleyen saatlerde de Murat Karayalçın’a ulaşmak mümkün olmaz. İşçiler büyük öfke içindedir. Ankara’ya yürüyerek gitmeye karar verilir. 4 Ocak 1990 günü saat 09.30’da Zonguldak madenci anıtının önünde toplanılır. Korkuyu yenen Zonguldak halkı tüm belirsizliklere karşı yollardadır. Yürüyüşçülerin sayısını tahmin edebilmek mümkün değildir. Köylerden, ilçelerden gelenler yol boyunca kendi bölgelerinden gelen kortejlere katıldılar. Zonguldak’ın kıvrımlı yollarından yürüyüş kolunun sonunu görmek mümkün değildir. Ankara’ya yürüyerek gitmek zorunda kalmak sanıldığı gibi kimseyi ürkütmemiştir. Zonguldak halkı ve esnafı her koşul altında kömür işçisine olan desteğini sürdürmektedir. Meselesine doğrudan sahip çıkmıştır. Yol boyunca, işçilerin, yolumuz Ankara, hedefimiz Çankaya, Ankara’nın yolu taştan Özal sen çıkardın bizi baştan, Ankara’da kar yağıyor üşümedin mi, Özal sen bu işin sonunu düşünmedin mi, gemileri yaktık geri dönüş yok sloganları Zonguldak-Devrek arasındaki dağlarda yankı buluyordu. Akşam Devrek’de konaklanılır. Devrek halkı misafirperverliğini gösterir, kapılarını ardına kadar yürüyüşçü işçilere açar. Geceyi dinlenerek geçiren yürüyüşçü işçiler Devrek’ten yola çıkmaya hazırlanır. YÜRÜYÜŞÜN İKİNCİ GÜNÜ Kömür işçileri Zonguldak halkını arkasına takarak yürüyordu. Ancak Genel Maden İşçileri Sendikası Yönetim Kurulu Başkanı Şemsi Denizer, Devrek’te, dönemin Başkanı Yıldırım Akbulut’la bir telefon görüşmesi yapar. Akbulut Denizer’e “yürüyüşü bırak işçileri geri çevir gel, görüşelim” der. Denizer ise bunu kabul etmez. Yürüyüş bir taraftan Devrek’ten devam ederken çok sayıda kamyon, kamyonet, minibüs ile işçiler Yeniçağ’a, E-5 Karayoluna çıkar. Olayı duyan Sendika Başkanı Denizer, Eğitim Sekreteri Sabri Cebecik deliye döner. Derhal işçileri geri çağırır, grev komiteleri ise diğer işçilerin de Yeniçağ’a kamyonlarla getirilmesinden yanadır. Ama Denizer ve Cebecik bu işe çok öfkelenir. Grev komiteleri ile sendika yönetimi arasında bir ara sert tartışmalar yaşanır. İki saat gibi kısa bir sürede E-5’e çıkan işçiler tekrar Mengen’e geri döner. ÖRDÜNCÜ GÜN: ANKARA’DA ‘SIKIYÖNETİM’ Zamanın Ankara Valisi yürüyüşün yasal olmadığını açıklamıştır. Çankaya “yasak bölge” ilan edilmiş; çevre illerden takviye polis kuvvetleri getirilmiştir. Zonguldak halkının Ankara’ya 40 kilometre kala durdurulması programlanmıştır. Eskişehir ve İstanbul güzergahından Ankara yolları her an kapatılacak şekilde askeri birliklerce tutulmuş. Diyarbakır’dan Ankara’ya otobüsle gelen Maden Tetkik Arama (MTA) işçileri Kırıkkale’den geri döndürülmüştür. Ankara’da otellerin tümü gözlem altına alınmış, Çankaya yolu panzerlerle kapatılmış, köşk yakınından geçenler kimlik kontrolünden geçirilerek bölgeden uzaklaştırılmıştır. Yürüyüş ise havadan helikopterlerle izlenir. MENGEN'DE SENDİKA YÖNETİMİ ŞAŞKIN İşçiler yürüyüşün 3. gününde Mengen’i işgal eder. Muhafazakar yapısıyla bilinen Mengen halkı tedirgindir. Küçük bir yerleşim yeri olan Mengen’de çok kısa sürede lokantalar ve bakkallarda yiyecek, içecek biter. Bu arada bakkal ve lokanta sahipleriyle yaptığımız görüşmelerde, işçilerin yediği içtiği her şeyin parasını ödediğine tanık oluyoruz. Asla talan, yağmalama olmamıştır. Bu Mengen esnafını rahatlatmıştır; yürüyüşçü işçilere ilk günkü soğukluğu yoktur. Hava soğuktur işçiler buldukları en küçük tahta parçasını değerlendirmişlerdir. Bu arada Zonguldak’tan esnaf kumanya getirir tam anlamıyla kent dayanışma içindedir. İ.H.D İstanbul Şubesi işçilere çorba, kahvaltı servisi yapmaktadır. Duygusal anlar yaşanır. Sendika yönetim kurulu kelimenin tam anlamıyla şaşkındır. Bu yükü kaldıracak siyasi bilinçten yoksundurlar. Türk-İş içersinde muhalif sendika başkanları ile toplantı üstüne toplantı yapılır. Bu ara gelen haberler sendika yöneticilerini, tedirgin ederke,n yürüyüşçü işçileri öfkelendirir. Deller Köprüsü dozerlerle kapatılmıştır. Bolu Komando Taburu ve çevre ilerden çok sayıda polis ve asker takviyesi yapılmıştır. Dağlardan E-5, Yeniçağ’a çıkan yollar ise dikenli tellerle kesilmişti. SENDİKA YÖNETİMİ: KADINLAR GERİ DÖNSÜN Yürüyüşün 3. gününde Mengen’de Genel Başkan Denizer, yaklaşık 10.000 üzerinde kadın topluluğuna hal hatır sorduktan sonra ağzındaki baklayı çıkartır. Denizer, kadınlara “Hava koşulları çok kötü siz geri dönün, biz yürüyüşe erkekler olarak devam edeceğiz“ sözleri ağzından çıkar çıkmaz, kadınlar büyük bir uğultuyla Denizer’e sert tepki gösteriri. Denizer’in yüzü kızarmıştır. İlk defa bir protestoyla karşı karşıyadır. Kadınlar yürümekte kararlıdır, eşlerini yalnız bırakmayacaklarını, bu mücadelenin önemli bir öğesi olduklarını belirtirler. Sendika yönetimi pabucun pahalı olduğunu anlar, geri adım atar. SİYASİ DESTEK ÇEKİLİYOR Yürüyüşün 3. gününde barikat önüne gelindiğinde hükümetin E-5 yolu öncesindeki barikatta kararlı olduğu görülür. Çok ciddi önlemler alınmıştır. Bolu Valisi, “E-5’te gerekli tedbirleri aldık, yasalar neyi gerektiriyorsa onu yaparız “tehdidini savurur. Aynı gün Ankara’da SHP’nin Genel Sekreteri Hikmet Çetin, DYP GİK Üyesi, Zonguldak Milletvekili Köksal Toptan her iki taraftan da inatlaşmanın bırakılarak bir orta yol bulunmasını isterler. Eylemin bu aşamasında yapılan bu açıklamaların, yürüyüşün durdurulması için, siyasi desteğin çekildiği anlamına geldiği açıktır. Hükümet görüşmelere geçilebilmesi için işçilerin geri dönmelerinin zorunluluğu üstünde durur. Akşam haberler dinlenildiğinde ortaya çıkan manzara moralleri bozar. Yürüyüşçülerin çoğu geceyi sokaklarda uykusuz geçirmiştir. Günün yorgunluğu artmıştır. Gelen battaniyeler paylaşılır, umutlar azalmaktadır. DÖRDÜNCÜ GÜN VE GÖZALTILAR Yürüyüşün 4. günü sabahı 06:30'da, barikata yakın konaklayan 201 işçi yakılan ateşlerin çevrelerinde toplanır ve gözaltına alınır. Gözaltındakilerin Gerede’ye götürüldüğü öğrenilir. Sabah olduğunda barikatın arka tarafında bekletilen yiyecek, giyecek, ilaç getiren araçlara geçiş izni verilir. ”Zonguldak işçisi demokrasi bekçisi, ölmek var dönmek yok, barikatlar, baskılar bizleri durduramaz” sloganlarıyla barikata kadar yürünür. Barikat önünde olur mu, böyle olur mu, burası Türkiye orası neresi, demokrasi dersi veriyoruz, işçiler el ele genel greve sloganları atılır. Hava muhalefeti nedeniyle barikat önünden Mengen’e dönüleceği duyurulur. G.M.İ.S. Yönetim Kurulu ile Türk-İş’e bağlı bazı sendikaların yöneticileri toplantılar yapar. Diğer sendikalar fiili destek için zaman ister. O ana kadar ciddi bir hazırlık yapmadıkları ortaya çıkar. Her yer Zonguldak olacak mesajı alınmamış ya da alınmak istenmemiştir. Büyük bir olasılıkla da, eylemin bu aşamaya geleceği günler öncesinden söylenmesine rağmen Ankara’ya yürünüleceğine inanmamışlardır. Aynı gün Demirel ve İnönü açıklamalarda bulunarak yürüyüşün bitirilmesi gerektiği konusuna vurgu yaparlar. DÖNÜŞ KARARI Gece toplanan genel merkez şube yöneticileri ve grev komiteleri gelişmeleri değerlendirir. Çatışma ortamı yaratılmak istenildiği, havanın gerginleşeceği beklentisi vardır. Sadece Zonguldak ve bundan daha fazlası olamayacağı görüşü benimsenir. Mevsim koşulları, konaklama sorunları, sürekli artan yorgunluk içinde Mengen’de kalarak mücadelenin yükseltilemeyeceği görülür. Görüşmelere geçmek, o güne kadar yapılanlara gölge düşürmemek ve mücadeleyi farklı bir şekilde sürdürmek için geriye dönme kararı alınır. Karar ertesi gün açıklanacaktır. Gece yine evlerde, okullarda, camilerde, sokakta ateş başlarında geçer. * Kadınlar ve yürüyüş Büyük yürüyüşün hiç şüphesiz kadınların üzerinde büyük etkisi oldu. Yürüyüş kadınları özgürleştirdi. Grev boyunca 15 binin üzerinde kadın, her gün Zonguldak sokaklarında greve farklı bir boyut kazandırdı. Öyle ki Mengen’de GMİS Yönetim Kurulu Başkanı Şemsi Denizer, kadınları geri çevirmek isteyince, kadınlardan büyük tepki almıştı. Kadınlar, grev boyunca, gece çocuklarının yemeklerini yapıp, pankart yazıp, gündüz ise yürüyüşte ön saflarda yer aldılar. O günleri yaşayan bir gazeteci olarak Asiye Yardım isimli bir kadının şu sözlerini hala unutamıyorum: “Kocam akşam eve geldi. Yemeği yedik. Bana ‘Asiye yarın greve çıkacağız, bana destek olur musun’ dedi. Şaşırmıştım. Ne diyeceğimi bilmiyordum. 15 yıllık evliydik. Kocam bana hiçbir konuda danışmamış, benim görüşümü almamıştı. Grevin hak aramak olduğunu biliyordum ama sokağa sadece pazara gitmek için çıkıyordum.” Grev sonrası uzun süre kadınlar sendikadan çıkmadı. Her defasında sendikacılardan her konuda bilgi almaya çalıştılar. Ya sonrası? Malum. Anlatmaya gerek var mı? Fotoğraf görünmüyor mu? 18 kadın komisyonu dağıtıldı. * Genç işçiler ve büyük yürüyüş 1990 Büyük İşçi Yürüyüşü, Zonguldak halkının belleğinden silinmiş değil. Ancak genç, çalışan işçilerin büyük çoğunluğu, grevi babalarından ve yakınlarından duyduklarını belirtiyor. Grevin, kazanımlarını bir üst noktaya taşıyamadığını anlatan yürüyüşe katılan işçilerden Aysel Kocabağ: “Zaman zaman arkadaşlarımla bir araya gelip Mengen’den ileri niye gidemediğimizi tartıştığımız çok oldu. Bunu hâlâ anlamış değilim. Kararlılık gösteremedik” derken GMİS Merkez Şube Sekreteri Hayrettin Soylu, “Büyük grev sadece maden işçisinin değil, Türkiye işçi sınıfının ufkunu büyütmüştür. Belki ekonomik olarak çok büyük kazanımlar elde etmedik ama, ciddi bir başkaldırı örneği gösterdik. Kırıp, dökmeden Bizim amacımız üzüm yemekti, bağcıyı dövmek değildi.” 1990 Grevi'nde yürüyüşe katıldığını belirten Hasan Tunç ise, “O zaman işe yeni girmişim Çok heyecanlıydım. İlk defa hak arama mücadelesinin içinde kendimi buldum. Teorik olarak konuşuyorduk ama pratikte farklı her şey. Devlet kavramıyla yüz yüze geldim. Dostu, düşmanı tanıdım. Grevi büyütemememizin nedeni, gerekli desteği alamadık. Grev Zonguldak’a hapsoldu” dedi.