Tariş direnişinde 1 Nolu Üzüm İşletmelerinde çalışan Aziz Tonusluoğlu 26 nisan 1978 ile 14 Ekim arasında yaşadıklarını Birgün’e anlattı 

»Direniş öncesi nasıl bir atmosfer vardı Tariş’te?
Direniş öncesi CHP hükümeti vardı ve gençlik kollarını ve köylüleri işe aldılar. Ben de CHP’lilerin aracılığı ile Tariş’e girdim, biz hem üretiyor hem de gerici uygulamalara karşı savaşıyorduk. Daha önce MHP’lilerin yaptığı daha sonra CHP’lilerin devam ettiği ahlaksızlıklarla mücadele ettik.

»Ahlaksızlıktan kastınız?
MHP’liler kadın işçileri aşağılıyor ve kullanıyordu. Evlenme vaadiyle kızlarla birlikte olup daha sonra arkadaşlarını kızların üstüne gönderiyorlardı. Aynı ahlaksızlığı CHP’de sürdürdü, ve uzun süre bu ahlaksızlıklarla mücadele ettik, CHP’lilere karşı durduğum için işten atıldım. Sendika benim için eylem yaptı ve işe yeniden alındım. Üzüm işletmesinden sirke işletmesine sürüldüm ama orda da kısa sürede işyeri temsilcisi oldum ve örgütlü sayısını artırdım.

»Direniş günlerinde fabrikalarda yattınız. İşçilerle nasıl  günler yaşadınız?
Mayıs ayına kadar farklı bir Tariş vardı, Mayıs’tan sonra farklı. Mayıs ayında üzüm işletmesinde grev yaptık, grev çadırlarımızı askerler yıktı, sendika greve birgün katıldı ertesi gün grev gömleğini çıkardı.
Biz greve sendikamız olmadan devam ettik. Grevi ve direnişi tamamen devrimciler örgütlemiştir. Direnişte iken içerde beş komün vardı:
CHP, TKP, Devrimci-Yol Halkın Kurtuluşu, Devrimci Halkın Kurtuluşu, TEB-Emeğin Birliği. Dokuz gün dokuz gece içerde kaldık. Aralık ayındayız hava soğuk, Gültepe Belediye Başkanı Aydın Erten’in gönderdiği yakıtlarla, halkımızın evlerinden gönderdiği battaniyelerle ısındık. Bir müddet fabrikadaki yiyeceklerle beslendik, sonra mahalelerden bize gelen yemekleri yedik.
Devrimciler mahallerde örgütlüydü ve bize çok destek verdiler.  Geceleri herhangi bir müdahaleye karşı nöbet tutuyorduk. O dokuz günde işçiler birbirinden çok şey öğrendi. Teorikte siyasi bilinci olan bizler halktan sabrı, dayanışmayı ve paylaşmayı öğrendik, siyasi bilinci olmayanlar da bizden siyasi bilinci öğrendi.

»Kadınlar da vardı aranızda. Zonguldak madenci direnişinde ve şimdi Tekel direnişinde en önde yer alan kadınlar Tariş direnişi’nde nasıl bir noktada yer aldı?
Kadınlarımız her zaman çok cesur. Tariş direnişinde fabrikalarda direnirken de kadınlar vardı, kimi hamile kimi çocuk emzirmek zorundaydı ama, her zaman direnişin en ön safında yer aldılar. Çocuğunu emzirmedi, soğuk fabrikada karnında bebeğiyle ekmeği ve onuru için direndi. Sadece fabrikada değil, mahallelerde ve barikatların önünde de yine kadınlar vardı.  Tariş direnişi bize okul oldu, bir sonuca ulaşamadık ama hem eğittik hem de eğitildik.

»İşten çıkarılmaların ve milliyetçilerin yerinize fabrikalara alındığı günlere gelirsek, sizin bulunduğunuz üzüm işletmesinde süreç nasıl gerçekleşti?   
Gazete ilanı ile çıkanlar arasında üzüm çalışanları da vardı ve 170 işçi bir gecede işinden oldu. Panzerler fabrikalara girdi, herkes dışarı çıkarıldı. Aynı anda üzümle birlikte zeytinyağı ve pamuk direnişleri de bitti. İçerde süren direniş dışarı taşındı ve 9-10 gün fabrika önünde direndik. Gece evlerimize gidiyor sabah erkenden fabrikalar önündeki direnişe katılıyorduk. Bir sabah geldiğimizde direnişin TİKP’liler (yani aydınlıkçılar) tarafından bitirildiğini öğrendik.
Erken gelen işçilere direnişin bittiğini söyleyip fabrikalara almışlar ve ertesi gün Aydınlık gazetesinin manşetinde “maceracılar işçiler tarafından cezalandırıldı” yazılıydı.
Geldiğimizde iş işten geçmişti ve hiç bir şey yapamadık. Çıkarılan işçilerin yerine hemen milliyetçileri yerleştirdiler. Fakat üzüm depolamada bir milliyetçi öldürülünce geri adım atıp, ülkücüleri idari kadrolara vermek zorunda kaldılar.

»Direniş bitirildikten sonra ne oldu?   
Bundan sonrası hep acı, işsizlik, fişleme. Daha önce Genel Müdürlükçe olaylara katılmayan işçilerin işe geri alınacağı belirtilmesine rağmen alınmadılar. Tariş’ten atılan işçilerin hiçbirine tazminat ödenmediği gibi adları Tariş Yönetimi tarafından kara listeye alınarak özel sektöre dağıtıldı. İşçilerin yeni bir iş bulmaları da engellenmeye çalışıldı. Tariş işçileri bir daha iş bulamadı, bir gün dahi sigortalı çalışamadı. Faşist darbe nedeniyle devrimcilerin hepsi içeri alındı ve işçilere sahip çıkılamadı.    

»Tariş Direnişi ile TEKEL direnişini karşılaştırsak benzerlikleri nelerdir ve olası sonuçları için ne öngörüyorsunuz?
Tariş direnişini darbe bitirdi. Darbe olmasaydı daha farklı sonuçlanabilirdi. TEKEL direnişi istendiği gibi sonuçlanmasa bile mutlaka işçi hareketine bir şeyler  kazandıracaktır. Olumsuz sonuçlandığı zaman herkes birbirini suçlayacaktır. İşin içine siyaset girdi, dallanıp budaklandı diyen olacaktır, işçiler sendikaları, sendikalarda devrimcileri suçlayacaktır.
Herkes birilerini suçlayacak sendika sosyalist partilere “siz bu işe karışmasaydınız işçiler verilene razı olacaktı, sorun çıkmayacaktı diyecek, kimse özeleştirisini yapmayacaktır.
Belki işçiler sendika yönetimini değiştirecek, belki bazıları yeni yönetimlere girecektir. Mahir Çayan’ın bir sözü vardır “Savaş örgütü savaş alanından çıkar” hangi işçinin öncü olacağı, hangisinin geri kalacağını zamanla göreceğiz. TEKEL direnişi olumsuz sonuçlansa bile kazanım mutlaka yaşanacaktır.
İşçiler doğru zamanda doğru adımları atmayı öğrenebilirse, bu işten bilinçli bir şekilde çıkmış olacaktır.

»TEKEL işçileri için yapılan destekleri nasıl yorumluyorsunuz. Tariş direnişinde de büyük bir halk desteği vardı.
Destek son derece iyi. 12 Eylül darbesinin kaybettirdiği dayanışma duygusunu yeniden yaşıyoruz. Eski devrimcilerin bile imanı tazelendi.

Tarihe geçen onurlu mücadele: Tariş
İŞçİ sınıfının mücadele tarihinde kilometre taşlarından biri olan Tariş Direnişi egemenler tarafından yıllarca işçi sınıfına, emekçilere, çalışanlara “bir terör olayı” olarak anlatıldı. Tekel direnişinin yaşandığı şu günlerde otuzuncu yıl dönümünde olan Tariş direnişi’ni bu yazı dizimizde anlatacağız. Bundan otuz yıl önce İzmir’de yaşanan bu direnişi, bu gün Ankara’da direnen Tekel işçilerine atfederek, başlayalım.
Tarihe “Tariş Direnişi” olarak adını yazdıran direniş, halen ekonomimize yön veren 24 Ocak kararlarının iki gün öncesinde 22 Ocak 1980 yılında başladı ve tam yirmi üç gün sürdü.
O günlerde İzmir soğuktu, şehir karla karışık yağmurlu bir güne uyanmıştı. İşçiler bir gün önce olduğu gibi o gün de fabrikalarında makine başındaydılar. Daha işe başlamadan polis sirenleri yankılandı fabrikaların kapılarında, panzerler eşliğinde belediye otobüsleriyle fabrikalara gelen polis, “arama yapacağız” diyerek, fabrikalara operasyon yaptı. İşçilerin bu operasyona yanıtı ise direniş oldu. İşte tarihe ‘Tariş Direnişi’ olarak geçen ve yirmi üç gün süren direniş böyle başladı.,
İzmir’de yaşayan insanlar Tariş adını yakından bilir. Tariş, Ege Bölgesinde üzüm, incir, zeytin, zeytinyağı ve pamuk üreticilerinin kurdukları bir kooperatif örgütüdür. Tarım Satış Kooperatifleri Birliği’nin kısaltılmış adıdır. O günlerde bu kooperatifin, yani Tariş’in seksen bin üretici ortağı vardı, bu anlamda Türkiye’nin de en büyük üretici örgütüydü. Tariş’in çoğunluğu İzmir’de olmasının yanı sıra, Ege Bölgesinin farklı illerinde üzüm, iplik, zeytinyağı, deterjan, incir vs üzerine çalışan fabrikaları ve işletmeleri vardı. Genel müdürlük İzmir’deydi ve şu anda da İzmir’dedir. Anlaşılacağı üzere, seksen bin üretici ortağı, fabrikalarında ve işletmelerininde on binin üzerinde çalışanı ile Tariş Ege Bölgesi’nin ve Türkiye’nin en büyük kuruluşlarından biriydi. Böyle olması dolayısıyla da, ülke politikasında ciddi bir alanı kapsamaktaydı. Kuruluşun oy potansiyeli ve siyasal etki alanı siyasal iktidarlar ve partiler tarafından önemliydi. Her hükümette bu yanıyla, Tariş’e öncelikle kendi politikaları ve ideolojileri doğrultusunda müdahale ederdi. Tariş kuruluduğu andan itibaren, hükümetlerin politikası doğrultusunda değiştirilmek, dönüştürülmekle karşılaşmıştır. Müdahelenin ana hedefi fabrikalardaki işçiler ve çalışanlardı.
1975 ve 1977 yılları arasında dönemin Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi’inin koalisyon hükümeti olan birinci ve ikinci Milliyetçi Cephe (MC) hükümetleri döneminde yüzerce işçi işten çıkarılarak, yerlerine ülkücü faşist militanlar yerleştirilir. Bu yıllarda fabrikalar ülkücü militanların üssü durumuna getirilirken, o günlerde İzmir’de devrimci insanlara ve öğrencilere yönelik saldırılar da Tariş’e bağlı fabrikalardaki bu üstlerden yönlendirilir. Bu militanlar, İzmir’in değişik yerlerine saldırılarının yanısıra, fabrikaların içinde de sorgu ve işkence odaları kurarak, kendilerinden olmayan ve kendilerine haraç vermeyen işçileri sorgulayarak, haraç alarak işyerlerinde sistematik işkence yaparlar.
O yıllarda fabrikalardaki üretim en alt düzeyde devam ederken 1975 ve 1977 yıları arasında, ülkücülerin üssü durumundaki fabrikalar da sürekli zarar eder.  Tariş fiilen MHP’nin alt kuruluşu haline getirilmişti. Genel Müdürlüğe atanan Orhan Daut döneminde “milliyetçi mücahit” olarak tanımladıkları birçok kişiye, çalışmadıkları halde maaş veriliyordu.
1978 yılının ilk günlerine gelindiğinde, MC hükümetinin değişimiyle birlikte, Tariş’te de değişiklik olur. Tariş Genel Müdürü ve fabrikaların müdürleri değişirken, devrimci, demokrat işçiler de Tariş’e bağlı fabrikalarda iş başı yapar. Bu işçilerin fabrikalara girmesiyle birlikte, zorlu mücadeler sonucu Tariş’teki faşist işgal de kırılır. O tarihten itibaren de Tariş birimlerindeki tüm işçiler DİSK’e bağlı sendikalarda örgütlenir.
Tariş işçileri fabrikalarını sahiplenerek üretmi artırıp, güçlü toplu sözleşmeler yaparak hakkını alırken, ülke sorunlarına ve günün anti-faşist mücadelesine de kayıtsız kalmazlar. Örneğin 1978 yılı Aralık ayında Maraş’ta alevilere yönelik faşist katliamı protesto için DİSK ülke çapında tüm işyerlerinde beş dakikalık iş bırakma kararı alırken, Tariş işçileri yirmi dört saat iş bırakıp, yürüyüş yaparak Maraş katliamını ve faşizmi protesto ederler.